 |
| Het verbod op de verkoop van landbouwgrond wordt vrijwel zeker opgeheven. Foto: vrije bron. |
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd de grond van de grote staatsboerderijen verdeeld onder de boeren. Dat leidde tot een enorme versnippering van grond. Omdat Oekraïne geen kadaster kende, zijn de eigendomsrechten onduidelijk en dat heeft na het overlijden van een grondeigenaar al vaak tot problemen geleid. De versnippering heet ertoe geleid dat grote boerenbedrijven hun grond moeten pachten en daarbij soms met tientallen verpachters te maken hebben.
De helft van alle landbouwgrond wordt momenteel verhuurd, meestal voor maximaal drie jaar. Die korte termijn weerhoudt de pachters er van om de grond goed te bemesten, omdat ze die immers na drie jaar alweer kwijt kunnen zijn. Het leidt tot uitputting van de grond.
Kleine bedrijven domineren de agrarische markt. Zij verbouwen 90 procent van alle groenen en fruit en ze zorgen voor 80 procent van de melk. Het gaat om agrarische bedrijven met 5 tot 3.000 hectare landbouwgrond - ook de grootsten onder de kleintjes worden in Oekraïne nog tot de kleine bedrijven gerekend.
De verkoop van landbouwgrond is sinds 2002 verboden om te voorkomen dat enkelen die op grote schaal konden opkopen, zoals in de eerste jaren van de Oekraïense onafhankelijkheid gebeurde met de industrie. Toch is er altijd wel grond verkocht. Corrupte overheidsbestuurders verdienden er kapitalen aan. Het ontbreken van een kadaster maakte dat eenvoudig. Volgens een rapport van het Amerikaanse Oakland Instituut uit 2014 is sinds 2001 meer dan 1,6 miljoen hectare grond aan multinationals verkocht, waaronder ''meer dan 405.00 hectare aan een Luxemburgs bedrijf, 448.000 hectare aan investeerders uit Cyprus - rijke Oekraïners die daar hun geld hebben gestald 0 120.000 hectare aan een Frans bedrijf en 120.000 hectare aan een Russisch bedrijf''.
Grondreserves
Het grondgebied van Oekraïne omvat 60 miljoen hectare. Daarvan is 41,8 miljoen hectare landbouwgrond, waarvan slechts 33 hectare daadwerkelijk wordt bebouwd. Bijna een tiende van de beschikbare grond ligt braak door onduidelijkheid over de eigendomsrechten. Veel boeren die een kwart eeuw geleden grond van een opgeheven staatsboerderij kregen, zijn inmiddels overleden. Het zou om 2 miljoen boeren gaan. Hun grond ligt nu braak, bijvoorbeeld omdat de erfenis niet is geregeld.
Het is ook nog altijd niet duidelijk wie bijna 11 hectare landbouwgrond, een derde van het areaal, in gebruik heeft. Volgens de Belastingdienst verkopen vier van de tien boeren hun producten zwart en betalen ze dus geen cent belasting. De pachters van zo'n 16,4 miljoen hectare landbouwgrond betalen wel belastingen, maar ''niemand weet'' hoe het met de rest zit. Deskundigen proberen dat uit te zoeken.
Er is maar liefst 14 miljoen hectare landbouwgrond in handen van de staat. Ruim de helft daarvan is aangemerkt als 'grondreserves'. om allerlei redenen werd die grond in de jaren '90 niet verdeeld en overgedragen aan ministeries, instellingen en staatsbedrijven. Zo zou de Academie van Wetenschappen 429.500 hectare landbouwgrond bezitten, terwijl 200.000 hectare in handen is van bedrijven die vallen onder het ministerie van Agrarische Zaken en Voedselproductie. Verder bezitten het ministerie van Defensie en onder meer bosbouw- en transportbedrijven ook landbouwgrond.
Oleksiej Pavlenko, landbouwminister in het kabinet-Jatsenjoek, vroeg zich al eens af wat er is gebeurd met een groot deel van de 1 miljoen hectare agrarische grond die de Academie van Wetenschappen eerder bezat. Het antwoord kende hij eigenlijk al: die grond is in handen gekomen van corrupte bestuurders en grote holdings. Het was trouwens ook Pavlenko die de inschatting maakte dat de landbouwproductie kan verviervoudigen als de landhervorming grondig wordt aangepakt.
Stromannen
Het kabinet-Azarov kwam al in 2011 met een plan voor de landhervorming. Het moratorium, het verbod op de verkoop van landbouwgrond, zou per 1 januari 2012 worden opgeheven. Er is dan nog sprake van een maximum van 2.00 hectare per koper. Maar omdat er bij elk dorp gemiddeld 2.400 hectare landbouwgrond ligt, kan het gebeuren dat die ene partij, bijvoorbeeld een familie, vrijwel alle landbouwgrond in handen krijgt. Of dat een holding stromannen grond laat aankopen. Dat plan stuitte uiteraard op problemen. Het parlement kwam er niet uit en in november 2012 werd besloten het moratorium eerst maar eens met drie jaar te verlengen.
Het kabinet-Jatsenjoek pakte de hervormingskwestie weer op en stelde een proefproject voor. Zou dit een succes worden, dan werd de verkoop op termijn volledig vrijgegeven. Het kwam er niet van. Ook het kabinet-Hrojsman probeerde onder druk van het Internationaal Monetair Fonds tevergeefs een oplossing te vinden.
Uitgangspunt is nu dat de verkopende partij de grond eerst moet aanbieden aan eventuele pachters, en dan ook nog onder de voorwaarde dat de koper over een Oekraïens paspoort beschikt of dat het een Oekraïens bedrijf is. Probleem daarbij is wel dat kleine boeren het geld niet hebben om zoveel hectares grond te kopen, terwijl de boerenbedrijven die dat wel hebben in handen zijn van corrupte overheidsbestuurders en grote agroholdings. Om monopolieposities te voorkomen mag er lokaal niet meer dan 35 procent in handen zijn van één partij. Op provinciaal niveau is dat maximaal 15 procent.
Het beste zou zijn dat de overheid met steunmaatregelen komt voor de kleine en middelgrote boeren, voordat de verkoop van landbouwgrond wordt toegestaan. Dat kan door middel van subsidies, maar ook door het verstrekken van leningen tegen gunstige voorwaarden aan de agrarische bedrijven die 'gewoon' aan hun belastingverplichtingen voldoen. Er wordt al gesproken over een Landbank die deze leningen zou kunnen verstrekken. De pas begonnen premier Oleksiej Hontsjaroek zegt dat zijn kabinet er naar streeft om de rente op leningen naar 5 tot 7 procent terug te brengen halverwege volgend jaar.
Toekomstvisie
Het grootste probleem met de landhervorming is dat er geen duidelijk doel is en ook dat het nog altijd ontbreekt aan een toekomstvisie voor de agrarische sector. Werkgroepen zijn er ook niet eensgezind in of de toekomst van de Oekraïense landbouw ligt bij de kleine boeren of juist bij de grote agroholdings. Als wordt ingezet op de kleine en middelgrote boerenbedrijven, dan moet eerst duidelijk worden hoe de overheid die gaat ondersteunen. Wordt ingezet op de grote agroholdings, dan is het noodzakelijk om vast te stellen hoeveel landbouwgrond die maximaal mogen bezitten.
Dit door mij geschreven artikel over de landbouwgrond werd eerder gepubliceerd in de zomereditie 2017 van Oekraïne Magazine. Het is enigszins geactualiseerd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten