Orthodox geloven in Oekraïne, hoe zit dat?

• Van de Oekraïners zegt 72 procent gelovig te zijn. Het gaat dan om 30 miljoen mensen, waarvan 20 miljoen het orthodoxe christendom aanhangen. Van hen behoort 42 procent ofwel 8,7 miljoen Oekraïners tot de Oekraïens-orthodoxe kerk van het Kyivse patriarchaat (UOC-KP) en 19,1 procent ofwel 3,8 miljoen gelovigen horen tot het Moskouse patriarchaat (UOC-MP). Dan is er ook nog de veel kleinere Oekraïense autocefale orthodoxe kerk (UAOC) die 80.000 aanhangers kent.
• De Oekraïens-orthodoxe kerk van het Moskouse patriarchaat telt de meeste bisdommen en actieve parochies. Het zijn er respectievelijk 52 en 12.064. Het Kyivse patriarchaat kent 34 bisdommen en 4.807 parochies. De UAOC telt 14 bisdommen en 1.084 parochies.

Deze cijfers zijn afkomstig van het onderzoeksbureau Razoemkov Center, het Religieus Informatiecentrum en het ministerie van Cultuur.

• Het patriarchaat van Constantinopel geldt als 'de eerste onder gelijken'. Daarom wordt oecumenisch patriarch Bartholomeus gezien als de leider van de 350 miljoen orthodoxe gelovigen in de wereld. 
• De Russisch-orthodoxe kerk kreeg in 1686 van het patriarchaat van Constantinopel het recht om de vieringen in de orthodoxe kerken in het bisdom Kyiv in goede banen te leiden. De Russisch-orthodoxe kerk (ROC) beschouwt die opdracht ook na twee eeuwen nog altijd als een vrijbrief om zich met Oekraïne te bemoeien, maar het patriarchaat van Constantinopel houdt vol dat de zeggenschap over het bisdom Kyiv altijd bij haar is gebleven. 
• De UAOC werd in 1921 opgericht en in 1924 door Constantinopel als zelfstandige kerk erkend. De kerk heeft vooral aanhang in het westen van Oekraïne. Na de Tweede Wereldoorlog werd de kerk opgeheven, om vanaf 1980 aan een tweede leven te beginnen.
• Twee jaar voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het uitroepen van de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 besloot de kerk van de parochie van St. Petrus en Paulus in Lviv in augustus 1989 uit de Russisch-orthodoxe kerk te gaan. Het is het begin van de Oekraïens-orthodoxe kerk van het patriarchaat Kyiv. 
• De Oekraïens-orthodoxe kerk van het patriarchaat Moskou werd in oktober 1990 erkend als een autocefale, zelfstandige kerk die desondanks onderhorig is aan de Russisch-orthodoxe kerk. Vier weken geleden werd dat nog ondubbelzinnig duidelijk gemaakt aan de leider van de UOC-MP, metropoliet Onoefri. Die was wegens ziekte niet in staat om een synode van de ROC over de kerkelijke situatie in Oekraïne bij te wonen, maar hij kreeg te verstaan dat dit ook niet nodig was. Hij zou z'n orders nog wel krijgen.

• De UOC-KP wordt sinds 1995 geleid door patriarch Filaret die steeds heeft geprobeerd om Constantinopel er toe te bewegen zijn kerk te erkennen. Het verzet van de ROC daartegen had echter meer kracht. Intussen is dat krachtenveld gewijzigd, heeft de Russisch-orthodoxe kerk aan invloed ingeboet. Daardoor vond president Petro Porosjenko afgelopen voorjaar ineens wel gehoor bij oecumenisch patriarch Bartholomeus.
• Vrijdag 31 augustus toog de leider van de ROC, patriarch Kirill, naar Istanboel om Bartholomeus op andere gedachten te brengen. Hij slaagde daar echter niet in. Kort daarop kwam de Syntaxis bijeen, de bisschoppenconferentie van het patriarchaat van Constantinopol. De bisschoppen stelden vast dat Constantinopel het recht heeft om een Tomos uit te vaardigen, het officiële besluit om een lokale kerk autocefaal, zelfstandig te verklaren, ongeacht wat de andere kerken daarvan vinden.
• De Russisch-orthodoxe kerk bestrijdt die visie en beroept zich op de opdracht uit 1686, waaruit zou blijken dat het bisdom Kyiv (en daarmee het Oekraïne van nu) tot dit patriarchaat behoort. Daarmee zou de bevoegdheid om het Kyivse patriarchaat al dan niet autocefaal te verklaren bij de ROC liggen en niet bij Constantinopel. Een commissie van kerkrechtgeleerden heeft dit argument echter ontkracht: het recht ligt bij Constantinopel dat het bisdom Kyiv nooit heeft weggegeven maar slechts in bruikleen heeft gegeven.
• Donderdag 11 oktober besloot de synode van de Oosters-orthodoxe kerk eerst om zowel patriarch Filaret van de UOC-KP als aartsbisschop Macarius van de UAOC als kerkelijke gezagsdragers te erkennen. Vervolgens werd groen licht gegeven voor de procedure om tot een Tomos te komen voor een autocafale Oekraïens-orthodoxe kerk die op gelijke hoogte komt te staan met de Russisch-orthodoxe kerk. De drie orthodoxe kerkgenootschappen moeten volgens de synode samengaan. Voor wat betreft de UOC-KP en de UAOC is dat geen probleem, maar bij de UOC-MP ligt dat lastiger. Er moet ook een nieuwe leider worden gekozen. Patriarch Filaret is inmiddels 89 jaar.
• Na de nodige dreigementen aan het adres van de oecumenisch patriarch besloot de bisschoppensynode van de Russisch-orthodoxe kerk vandaag om te breken met Constantinopel. Het is waarschijnlijk de meest ingrijpende kerkscheuring sinds het Grote Schisma van 1054, toen de oosters-orthodoxen en de rooms-katholieken uit elkaar gingen.

Bron: RFE/RL