 |
| De Russische kustwacht ramt de Jani Kapoe. |
Waar draait het allemaal om op de Zee van Azov en in de Straat van Kertsj?
Eerst even terug naar 2003. In dat jaar was er een conflict tussen Oekraïne en Rusland bij welk land het eiland Toezla hoort. Dit eiland ligt in de Straat van Kertsj, de zeestraat tussen de Krim en het Russische vasteland. Het conflict werd beslecht met een verdrag waarin werd vastgelegd dat beide landen evenveel recht hebben op zowel de Zee van Azov als op de Straat van Kertsj. Met andere woorden: Oekraïne en Rusland delen de territoriale wateren.
In maart 2014 annexeerde Rusland echter de Krim. Toen het niet lukte om over land een route vanuit Rusland via Oekraïne naar het schiereiland te creëren - een buitenwijk van de havenstad Marioepol werd op een zaterdagochtend met raketten bestookt, 39 doden - werd een oud plan uit de kast gehaald. Oekraïne en Rusland spraken in het verleden al over een brug over de Straat van Kertsj, maar het kwam er maar niet van. Omdat de Krim vanuit Rusland alleen via water en door de lucht was te bereiken, werd besloten dat de brug er alsnog moest komen.
In mei van dit jaar kwam de brug gereed. Sindsdien beschouwt Rusland de Straat van Kertsj - met 'Russisch' grondgebied aan weerskanten - als Russisch, evenals de Zee van Azov. ''Uit veiligheidsoverwegingen'', heet het officieel. In de afgelopen maanden werden minstens 148 vrachtschepen, onderweg naar of vanuit een Oekraïense haven aan de Zee van Azov, door de Russische marine tot stoppen gedwongen. De 'inspecties' leiden soms tot twee dagen nodeloos oponthoud. Het treft niet alleen schepen onder Oekraïense vlag, tenminste twee Nederlandse rederijen kregen er ook al mee te maken.
In de loop van de zomer begon Oekraïne daar genoeg van te krijgen, want de schade voor de havens van Marioepol en Berdjansk werd alsmaar groter. Er werd besloten in Berdjansk een nieuwe marinehaven te creëren. Op zondag 23 september voeren twee Oekraïense marineschepen via de Straat van Kertsj naar Berdjansk. Ongemoeid door de Russische marine, die kennelijk verrast werd door deze manoeuvre. Het ging niet om oorlogsschepen, maar om een sleepboot (de Korets) en een bevoorradingsschip (de Donbas) die veilig in Berdjansk aan kwamen.
Begin november was er een nieuwe ontwikkeling toen Oekraïne vijftien Russische schepen aan de ketting legde omdat ze in een haven van de Krim waren geweest. Dat is illegaal volgens de Oekraïense wet, want het is door Rusland bezet Oekraïens gebied. Vervolgens dreigde een lid van de Russische Federatieraad (de Senaat) dat de Straat van Kertsj ''binnen enkele minuten'' afgesloten zou kunnen worden, waarna ook het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken dreigde met ''tegenmaatregelen''.
Beide dreigementen werden gisteren waargemaakt. Eerst werd de sleepboot Jani Kapoe geramd door het schip de Don van de Russische kustwacht. Aan het begin van de avond werden zowel de sleepboot als de kleine artillerieboot Berdjansk beschoten door de kustwacht, terwijl de tweede artillerieboot Nikopol werd geblokkeerd. Alle drie schepen werden geënterd en bestormd. Ze liggen nu in de haven van de stad Kertsj. De triomfantelijke videobeelden van de Russische kustwacht van het rammen van de sleepboot zijn inmiddels de hele wereld over gegaan.
Is hier sprake van uitlokking van een conflict, zoals Rusland beweert? In zekere zin wel, want na de recente dreigementen viel te verwachten dat Rusland de drie marineschepen niet zomaar zou laten passeren. Maar dat Rusland zich erop beroept dat ze de Russische territoriale wateren hebben geschonden, is pertinent onwaar - zie het verdrag uit 2003. Bovendien zouden de drie schepen zich uit de voeten hebben gemaakt toen duidelijk werd dat de Russische marine tot actie over zou gaan. Volgens de Oekraïense marine zouden de schepen zelfs in de internationale wateren zijn beschoten en geënterd. Mocht de Russische aanval vlakbij de kust van de Krim plaats hebben gehad, dan is het ook een schending van de internationale regels. Volgens die internationale regels is de Krim nog altijd van Oekraïne, ook al is Rusland er nu de baas.
Er zijn nu diverse versies in omloop waarom dit alles zich gisteren afspeelde. Een daarvan is dat de Krimbrug op een onstabiele bodem is gebouwd en al aan het verzakken is. Oekraïense ingenieurs hebben daar de afgelopen maanden herhaaldelijk op gewezen en afgelopen week werd dat aan de hand van recente satellietbeelden verduidelijkt. Rusland zou Oekraïne de schuld willen geven als de brug op enig moment instort.
De Russische oppositie wijst er op dat president Vladimir Poetin de laatste tijd enorm in populariteit is gekelderd als gevolg van de verhoging van de pensioenleeftijd. Hij kan wel weer eens een succesje gebruiken, aldus oppositieleider Alexej Navalni.
Een andere versie is dat president Petro Porosjenko op het incident van gisteren heeft aangestuurd, zodat hij door krachtdadig optreden - het uitroepen van de staat van beleg - stemmenwinst kan boeken én de presidentsverkiezingen van maart uit kan stellen. De staat van beleg maakt het verder mogelijk om allerlei demonstraties en verkiezingsbijeenkomsten uit het oogpunt van de staatsveiligheid te verbieden. Dat is wel erg hoog spel. Het is aan Porosjenko om te bewijzen dat hij de democratische beginselen respecteert, de verkiezingen gewoon door laat gaan en de noodtoestand zo snel mogelijk weer opheft.
Wat opvalt in de (Nederlandse) media is dat uiterst omzichtig wordt bericht over het incident van gisteren. 'Oekraïne en Rusland beschuldigen elkaar' of 'Oekraïne beweert dat zijn schepen zijn beschoten door Rusland'. De Russische tactiek om zelf een incident te veroorzaken om vervolgens moord en brand te schreeuwen en het slachtoffer uit te hangen blijkt ook hier te werken.
Terwijl Rusland er toch duidelijk op uit is om het Oekraïne op alle fronten moeilijk te maken. Met de annexatie van de Krim, de oorlog in Oost-Oekraïne en nu dus ook het zich toe eigenen van zowel de Straat van Kertsj als de Zee van Azov. De Oekraïense marine is geen partij voor Rusland, want bij de annexatie van de Krim en de marinehavenstad Sevastopol werd de toch al niet grote marinevloot geminimaliseerd tot slechts elf schepen.
Als het Westen niet ingrijpt, en dat zal niet gebeuren, dan zijn de havens van Marioepol en Berdjansk ten dode opgeschreven. En daarna zal wellicht een Russische blokkade van de havenstad Odesa aan de Zwarte Zeekust volgen, waarna alle Oekraïense havens 'op slot' zijn. Voeg daarbij de aanleg van de Nord Stream 2, de gaspijplijn via de Baltische Zee naar Duitsland waardoor Oekraïne jaarlijks 2 miljard euro aan inkomsten dreigt kwijt te raken, en Rusland heeft Oekraïne steeds meer in de tang.
